Le Monde Diplomatique: Από τα ισπανικά θερμοκήπια στα γαλλικά πιάτα

Παρασκευή, Μαΐου 14, 2010

Αναζήτηση Θέματος

Για μια χούφτα ντομάτες

Η ομάδα των «έξι» που ελέγχει την αγορά

(Le Monde Diplomatique, 3 avril 2010)

Έξι εταιρείες μοιράζονται την πίτα στην ηπειρωτική Γαλλία κατέχοντας το 67% του μεριδίου αγοράς στον κλάδο της διατροφής: η Carrefour (23,9% μερίδιο αγοράς), η Leclerc (16,9%), η Intermarché (13,5%), η Auchan (11,5%), η Casino-Monoprix (10,3%) και η Système U (9%). Το 2009, το άθροισμα του τζίρου τους έφθασε τα 245 δισεκατομμύρια ευρώ, εκ των οποίων 96 δισεκατομμύρια ευρώ μόνο για τα Carrefour!

Κάθε χρόνο γίνεται το ίδιο. Από τον Οκτώβριο, οι χωριάτικες ντομάτες, δηλαδή όσες έχουν παραχθεί τοπικά, εξαφανίζονται σιγά σιγά από τους πάγκους των λαϊκών αγορών και από τα ράφια των σουπερμάρκετ της Δυτικής Ευρώπης, για να δώσουν τη θέση τους σε ένα και μοναδικό προϊόν: την ισπανική ντομάτα -σκληρή, τραγανή ή μαλακιά, χωρίς ιδιαίτερη γεύση, η οποία, αντί να ωριμάσει μέσα στο πανέρι με τα φρούτα του καταναλωτή, παραμένει άτονη χρωματικά και σαπίζει πολύ γρήγορα. «Οι Γάλλοι θέλουν να τρώνε ντομάτα όλον τον χρόνο, ακόμη και μέσα στον χειμώνα» διαπιστώνει ο Ρομπέρ, υπεύθυνος του τμήματος μαναβικής σε πολυκατάστημα Carrefour της Νότιας Γαλλίας. «Και έτσι, φέρνουμε!»

Όμως, όπως και οι Γερμανοί, οι Βρετανοί, οι Ολλανδοί, οι Πολωνοί και άλλοι, οι Γάλλοι αρνούνται να πληρώσουν την ντομάτα περισσότερο από 2 ευρώ το κιλό, ακόμη κι όταν είναι εκτός εποχής. Το πρόβλημα είναι γεωπονικό -πώς θα παράγονται ντομάτες τον χειμώνα- όσο και οικονομικό -πώς θα επιτευχθεί κόστος μέχρι τα 50 λεπτά το κιλό, για να πουληθούν με λιανική τιμή κάτω των 2 ευρώ; Η λύση βρέθηκε σε μια μικρή επαρχία της Ανδαλουσίας, την Αλμερία. Δεκαπέντε χιλιόμετρα ακτογραμμή, επτά χιλιόμετρα ενδοχώρα, ανάμεσα στη Μεσόγειο και την επιβλητική Σιέρα δε Γκάδορ. Μια περιοχή που συνδυάζει τη μεγαλύτερη ηλιοφάνεια της Ευρώπης με το πιο κακοπληρωμένο εργατικό δυναμικό.

Ο απλός περαστικός δεν μπορεί παρά να εντυπωσιαστεί από το θέαμα χιλιάδων πλαστικών θερμοκηπίων, που πότε προβάλλουν σαν φρούρια, πότε στέκουν μισοδιαλυμένα από τους ανέμους. Πόσα είναι στο σύνολο; Περίπου τριάντα χιλιάδες, το ένα δίπλα στο άλλο, σε μια έκταση τριάντα έως σαράντα χιλιάδων εκταρίων. Εδώ δουλεύουν δεκάδες χιλιάδες μετανάστες, πολλοί από τους οποίους είναι παράνομοι, για να τροφοδοτούν με οπωροκηπευτικά τους ευρωπαίους καταναλωτές, ανεξαρτήτως εποχής. Έρευνες στο εργαστήριο κοινωνικής ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου της Αλμερίας, υπολογίζουν τον αριθμό των εργατών γης στα θερμοκήπια σε 110.000, μεταξύ των οποίων 80.000-90.000 είναι ξένοι. Από αυτούς, οι 20.000-40.000 είναι παράνομοι -Μαροκινοί (50%), άλλοι Αφρικανοί, Λατινοαμερικάνοι, Ρουμάνοι.

Στη Γαλλία, για μια εργάσιμη ημέρα οκτώ ωρών, ο εργάτης γης αμείβεται με 55,40 ευρώ καθαρά. Με τις διάφορες επιβαρύνσεις, κοστίζει στον εργοδότη του 104 ευρώ. Στην Αλμερία, οι εργάτες γης παίρνουν μόνο 32 έως 37 ευρώ, μολονότι το επίσημο κατώτατο ημερομίσθιο ανέρχεται σε 44,40 ευρώ καθαρά και καθώς οι εργάτες αυτοί σπάνια δηλώνονται, δεν κοστίζουν τίποτε παραπάνω στο αφεντικό τους. Οι πιο τυχεροί ανάμεσά τους ζουν στοιβαγμένοι ανά δεκαπέντε σε μικρά διαμερίσματα εργατικών πολυκατοικιών. Όσοι περισσεύουν βολεύονται στις κατασκευές που, ειρωνικά, αποκαλούνται «κορτίχος», καλύβες από τσιμεντόλιθους χωρίς νερό και ηλεκτρικό ρεύμα, οι οποίες, κανονικά, χρησιμοποιούνται από τους ιδιοκτήτες γης ως αποθήκες λιπασμάτων και χημικών προϊόντων. Οι πλέον κακότυχοι προσπαθούν να επιβιώσουν στις «τσαμπόλας», πρόχειρες παράγκες από σανίδες και πλαστικό, που στήνονται στα πιο δυσπρόσιτα -και κρυμμένα- μέρη, μέσα στα θερμοκήπια.

Μηχανολόγος-τεχνικός της Casur, του μεγαλύτερου αγροτικού συνεταιρισμού της Αλμερία, με πελάτες του τα Carrefour στη Γαλλία, τα Netto στη Γερμανία και τη Δανία, τα Lidl σε όλη την Ευρώπη αναφέρει ότι κάθε ντομάτα, αμέσως μόλις φθάσει εκεί, περνάει σε ένα αυτόματο πλυντήριο με εκτοξευτήρες νερού, απορρυπαντικό, περιστρεφόμενες βούρτσες και στεγνωτήρα καυτού αέρα, έτσι ώστε να αφαιρεθούν από την επιφάνειά της όλα τα υπολείμματα χαλκού και θείου, που θα μπορούσαν να απωθήσουν τον καταναλωτή. Για να συμπληρώσει με χαμόγελο: «Στην πραγματικότητα, βέβαια, τα πιο επικίνδυνα χημικά παραμένουν αόρατα».

Φορτηγά μέσα στο χειμώνα

Στην αιχμή της χειμερινής περιόδου, από Δεκέμβριο μέχρι Φεβρουάριο, ο αριθμός των φορτηγών που ξεκινούν από την περιοχή μπορεί να φθάσει και τα 500 την ημέρα. 1900 χλμ. χωρίζουν την Αλμερία από το Παρίσι (δυόμισι ημέρες δρόμος, υπολογίζοντας και τις υποχρεωτικές στάσεις), 2.300 χλμ. τη χωρίζουν από το Λονδίνο (τρεισήμισι ημέρες). 2.700 χλμ. μακριά είναι το Βερολίνο (τεσσερισήμισι ημέρες), 3.400 χλμ. η Βαρσοβία (πέντε ημέρες). «Με δεδομένο τον αριθμό των ημερών που μεσολαβούν ανάμεσα στη συγκομιδή και την παράδοση στο σουπερμάρκετ, δηλαδή πέντε με οκτώ ημέρες, οι ντομάτες που στέλνουμε είναι ακόμη πράσινες» συνεχίζει ο Μαρτίνες, παρουσιάζοντάς μας μια γκάμα από χρώματα, από το πιο πράσινο μέχρι το πιο κόκκινο, αριθμημένα από το 1 έως το 10. «Εάν ο πελάτης στο Λονδίνο θέλει οκτώ, τότε του στέλνω τέσσερα». Το μόνο που αλλάζει είναι το χρώμα. Γιατί, η ντομάτα, σε αντίθεση με την μπανάνα, το αβοκάντο ή το ακτινίδιο, σταματά να ωριμάζει μετά τη συγκομιδή. Η επιτυχία της ισπανικής ντομάτας συνδέεται άμεσα με το πόσο σκληρή είναι. «Οι ντομάτες πρέπει να φθάνουν πολύ σκληρές. Οι πελάτες τις πιάνουν πολύ και πρέπει να μπορούμε να τις κρατήσουμε δύο με τρεις ημέρες στο ράφι».

Η πρώτη ποικιλία της ντομάτας, με τη μεγαλύτερη δυνατή διάρκεια και αντοχή στα διάφορα χτυπήματα, η ντομάτα Ντανιέλα, τελειοποιήθηκε το 1989. Από τότε, αποτελεί αντικείμενο πολλών ερευνών, κυρίως όσον αφορά την ανάπτυξη των οργανοληπτικών ικανοτήτων της -χρώμα, γεύση, υφή, πόσο ζουμερή και τρυφερή.

Ο καταναλωτής που νομίζει ότι αποφεύγει την ντομάτα της Αλμερίας ψωνίζοντας από τον μανάβη της γειτονιάς του αυταπατάται. Η ντομάτα του μανάβη, που πωλείται 3 με 4 ευρώ το κιλό, προέρχεται από τα ίδια θερμοκήπια, έχει υποστεί τις ίδιες επεξεργασίες και έχει μεταφερθεί από τα ίδια φορτηγά. Ακόμη χειρότερα: «Όταν μία παλέτα απορρίπτεται από μια εμπορική αλυσίδα κατά την εκφόρτωση, συμβαίνει συχνά να με καλούν για να μου προτείνουν το εμπόρευμα» μας εκμυστηρεύεται ο Ζοέλ, στέλεχος στη Robert Hortal, μια από τις μεγαλύτερες εταιρείες χονδρικής πώλησης στην περιοχή του Μονπελιέ. «Συνήθως, παίρνω το εμπόρευμα, γεγονός που μου επιτρέπει να προσφέρω στους πελάτες μου μια καλή τιμή». Οι πελάτες του; Όλα τα καταστήματα λιανικής της πόλης, από τα πιο λαϊκά μέχρι τα πιο ακριβά.

Το πλεόνασμα στις λαϊκές

Τα κριτήρια που θέτουν οι μεγάλες εμπορικές αλυσίδες για να δεχθούν ή να απορρίψουν τις παλέτες είναι πολλά: σκληρές ή μαλακές ντομάτες, παράξενο σχήμα, χρωματισμοί, θερμοκρασία κατά την εκφόρτωση. Γι’ αυτό και μεγάλες ποσότητες ντομάτας που προορίζονταν για τα σουπερμάρκετ καταλήγουν να πωλούνται στις λαϊκές και στα μικρά μπακάλικα του κέντρου ή της γειτονιάς.

Οι αγορές χονδρικής αποτελούν τους τελευταίους επιζώντες των αγορών εθνικού ενδιαφέροντος (marchés d’ intérêt national-ΜΙΝ) από τότε που ξεκίνησε η εξάπλωση των μεγάλων εμπορικών αλυσίδων. Υπάρχουν δεκαοκτώ σε ολόκληρη τη Γαλλία.

Τι επιλογές απομένουν στον καταναλωτή; Οι ντομάτες του Μαρόκου; Καλλιεργούνται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Να αγοράζει μόνο εγχώριες ντομάτες; Βέβαια. Γνωρίζει, όμως, ότι, σήμερα, ελάχιστες είναι οι ποσότητες ντομάτας που καλλιεργούνται στο χωράφι -με τις ρίζες τους μέσα στη γη και τις ακτίνες του ήλιου να χαϊδεύουν τον καρπό; Στη Γαλλία, από τους εξακόσιες χιλιάδες τόνους ντομάτας που παράγονται κάθε χρόνο, το 95% καλλιεργείται σε θερμοκήπια. Το ένα τρίτο της παραγωγής θερμοκηπίου γίνεται στη Βρετάνη, σε υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις -τζαμαρίες που θερμαίνονται με φυσικό αέριο χειμώνα-καλοκαίρι, επίπεδες επιφάνειες καλλιέργειας εγκατεστημένες πενήντα εκατοστά πάνω από το έδαφος, ρίζες που συνδέονται με τεράστιες υδρορροές, μέσω των οποίων το φυτό ποτίζεται με νερό και χημικά προϊόντα σε ποσότητες που ελέγχονται με ακρίβεια από ηλεκτρονικό υπολογιστή.

Στην Ολλανδία και το Βέλγιο, δεν συναντά κανείς, πλέον, παρά αυτή τη λεγόμενη «εκτός εδάφους» καλλιέργεια θερμοκηπίου.

Οι καταναλωτικές συνήθειες έχουν επιπτώσεις. Έτσι, η αγορά ενός κιλού ντομάτες, μέσα στο χειμώνα, προσφέρει: την άνοστη γεύση, τη στυγνή εκμετάλλευση των μεταναστών στην Ισπανία, την αντίστοιχη εκμετάλλευση των ανατολικοευρωπαίων φορτηγατζήδων που τις μεταφέρουν, τη μόλυνση από τα φορτηγά τους, τα κέρδη των μεγάλων εμπορικών αλυσίδων και, εν κατακλείδι, έναν προβληματισμό για την παγκοσμιοποίηση των εμπορικών συναλλαγών.