Το χρονικό μιας λευκής επανάστασης: Πώς το φρέσκο γάλα προστέθηκε στη διατροφή των νεολιθικών Ευρωπαίων

Κυριακή, Οκτωβρίου 24, 2010

Αναζήτηση Θέματος

Πριν από περίπου 7.500 χρόνια, κατά την περίοδο εκείνη όπου οι Homo sapiens κατοικούσαν στην Ευρώπη και ήταν κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες, το φρέσκο γάλα δεν μπορούσε να απορροφηθεί από τον οργανισμό τους. Λιγότερο από δυόμισι χιλιάδες χρόνια αργότερα, οι πληθυσμοί τους φαίνεται ότι είχαν αντικατασταθεί από τους γεωργούς της Μέσης Ανατολής οι οποίοι "εισέβαλαν" στην Ευρώπη με τα κοπάδια τους.

Το μόριο της λακτάσης και ευρήματα κεραμικών
δοχείων στην Ευρώπη (7500 π.Χ.).
(Image: Yael Pinchevsky, Yuval Itan, Joachim Burger and
Mark G. Thomas, Photographs credit: Sabine Schade-Lindig)

Οι παλαιοανθρωπολόγοι γνώριζαν ότι η κτηνοτροφία και τα γαλακτοκομικά προϊόντα εμφανίστηκαν στην Κεντρική Ευρώπη όταν ήκμασε ο πολιτισμός της λεγόμενης Γραμμικής Ταινιωτής Κεραμικής (το όνομά του προέρχεται από τα χαρακτηριστικά σχέδια των αγγείων). Δεν ήταν νομάδες, όπως οι προηγούμενοι κυνηγοί-τροοφυσυλλέκτες, αλλά συγκεντρώνονταν σε μικρά χωριά, όπου ζούσαν από τα δημητριακά και τα βοοειδή τους.

Γύρω στο 5300 π.Χ, ολόκληρη η Κεντρική Ευρώπη είχε αρχίσει να πίνει γάλα και να καλλιεργεί δημητριακά. Λιγότερο από 300 χρόνια αργότερα, ο νέος, πιο καθιστικός τρόπος ζωής είχε φτάσει μέχρι την περιοχή του Παρισιού.

Μέχρι σήμερα, οι περισσότεροι επιστήμονες πίστευαν ότι οι Ευρωπαίοι άρχισαν σταδιακά να αντιγράφουν την τεχνογνωσία των λίγων γεωργών και κτηνοτρόφων από τη Μέση Ανατολή που τύχαινε να φτάσουν μέχρι τα μέρη τους. Η κτηνοτροφία, επομένως, ήταν μια ιδέα που εξαπλώθηκε «ειρηνικά» στην Ευρώπη.

Τώρα, όμως, οι ανθρωπολόγοι ανακαλύπτουν στοιχεία τα οποία δείχνουν να ανατρέπουν την κρατούσα άποψη. Η εικόνα που έχει αρχίσει να προκύπτει είναι ότι οι κτηνοτρόφοι της Μέσης Ανατολής ουσιαστικά "κατέκτησαν" την Ευρώπη.

Το γερμανικό περιοδικό "Der Spiegel" επικαλείται ευρήματα σε πρόσφατες ανασκαφές στην Τουρκία, καθώς και γενετικές αναλύσεις σε νεολιθικούς σκελετούς και εκτρεφόμενα ζώα της νεολιθικής εποχής. Τα νέα αυτά στοιχεία προήλθαν από συνεργασία 13 ερευνητικών φορέων στην Ευρώπη και έχουν δημοσιευτεί την τελευταία τριετία σε περιοδικά όπως τo Nature και επιθεωρήσεις όπως το BMC Evolutionary Biology.

Πολλοί επιστήμονες πιστεύουν πλέον ότι, γύρω στο 7000 π.Χ., γεωργοί από τη Μέση Ανατολή πέρασαν μαζικά το Βόσπορο και επεκτάθηκαν στους πλούσιους βοσκότοπους της Ευρώπης, φέρνοντας μαζί τους ζώα όπως τα βοοειδή και οι χοίροι.

Ενδείξεις για επιμειξία με τους αυτόχθονες πληθυσμούς της Ευρώπης δεν έχουν βρεθεί, γεγονός το οποίο υποδεικνύει ότι οι δύο λαοί παρέμειναν απομονωμένοι. Αντίθετα, οι αρχαιολόγοι υποψιάζονταν ότι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες και γεωργοί-κτηνοτρόφοι συγκρούστηκαν με βιαιότητα. Αυτοί που επικράτησαν ήταν οι προηγμένοι κτηνοτρόφοι, κυρίως επειδή μπορούσαν να εξασφαλίζουν πιο εύκολα τροφή.

Το περίεργο όμως είναι ότι οι γεωργοί της Μέσης Ανατολής έτρωγαν μεν γαλακτοκομικά προϊόντα όπως το τυρί, δεν μπορούσαν όμως να πιουν το φρέσκο γάλα.

Αυτό συνέβαινε επειδή οι ενήλικοι Homo sapiens κανονικά δεν παρήγαγαν το ένζυμο της λακτάσης, με το οποίο διασπάται η λακτόζη του γάλακτος. Από τη στιγμή που κάποιος ενηλικιωνόταν το γάλα θα του προκαλούσε στομαχικές διαταραχές, διάρροια και ναυτία, όπως εξάλλου συμβαίνει και σήμερα στους λαούς της Αφρικής και της Ασίας.

Η μεγάλη αλλαγή ήρθε με την εμφάνιση μιας μετάλλαξης που επέτρεπε στους ενήλικες να συνεχίσουν να πίνουν γάλα. Και αυτό φαίνεται ότι δε συνέβη στη Μέση Ανατολή αλλά στην Ευρώπη, την εποχή της Γραμμικής Ταινιωτής Κεραμικής.

Αναλύσεις σε χιλιάδες νεολιθικά οστά αποκάλυψαν πέρυσι ότι οι πρώτοι άνθρωποι που άρχισαν να πίνουν γάλα έζησαν στην περιοχή της Αυστρίας, της Ουγγαρίας και της Σλοβακίας. Δεδομένου ότι η μετάλλαξη προσέφερε στους φορείς της ένα τεράστιο εξελικτικό πλεονέκτημα, σύντομα εξαπλώθηκε σε μεγάλο μέρος του ευρωπαϊκού πληθυσμού.

Φαίνεται, λοιπόν, ότι νεολιθικοί άνθρωποι της Μέσης Ανατολής έμαθαν πρώτοι πώς να εκτρέφουν ζώα, χρειάστηκε όμως να ταξιδέψουν στην Ευρώπη για να αρχίσουν να πίνουν το φρέσκο γάλα τους.

Όπως εκτιμά ο Χοακίμ Μπούργκερ, ανθρωπολόγος του Πανεπιστημίου του Μάινζ που μελετά το θέμα, το γάλα διαμόρφωσε την ανθρώπινη ιστορία τόσο καθοριστικά όσο τη διαμόρφωσε αργότερα η πυρίτιδα.

«Αυτό που έγινε τότε ήταν μια λευκή επανάσταση» όπως σχολίασε ο ίδιος.

Πηγές: spiegel.de , tovima.gr , wikipedia.org